Fundusz inwestycyjny, to wg Ustawy o funduszach inwestycyjnych instytucja wspólnego inwestowania, której wyłącznym przedmiotem działalności jest zarządzanie i inwestowanie środków powierzonych funduszowi przez jego uczestników w papiery wartościowe, takie jak obligacje, akcje, bony skarbowe lub lokaty, a także w instrumenty rynku pieniężnego i inne prawa majątkowe. Fundusze inwestycyjne zarządzane są przez Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych – w skrócie TFI. Zdecydowana większość TFI w Polsce powiązana jest z bankami. Do największych towarzystw ze względu na wartość zarządzanych aktywów należą Pioneer Pekao TFI, Aviva Investors Poland TFI, Fundusze Inwestycyjne Arka, PKO TFI oraz ING TFI. Towarzystwo, stanowiąc najważniejszy organ funduszu inwestycyjnego, posiada odrębną osobowość prawną – jest to spółka akcyjna.
Zatrudnieni przez TFI zarządzający funduszami inwestują powierzane im przez klientów środki, aby osiągnąć jak najwyższe stopy zwrotu z inwestycji zachowując zgodność polityki inwestycyjnej ze statutem funduszu i obowiązującymi przepisami. TFI stosować będzie zupełnie inną politykę inwestycyjną w przypadku funduszu akcji, a inną w przypadku f. obligacji. Do ograniczeń wynikających z przepisów prawa należy np. zapis w Ustawie o funduszach inwestycyjnych stanowiący, że fundusz nie może posiadać więcej niż 5% swoich środków zainwestowanych w papiery wartościowe emitowane przez jeden podmiot. Fundusz inwestycyjny posiada oddzielną osobowość prawną wobec zarządzającego nim TFI, a uczestnicy funduszu, czyli osoby posiadające jednostki uczestnictwa tego funduszu nie odpowiadają za jego zobowiązania.
Wpłacane na konto funduszu pieniądze przeliczane są na tzw. jednostki uczestnictwa, których posiadana liczba odzwierciedla udział klienta funduszu w jego majątku. TFI zobowiązane są wyceniać każdego dnia i podawać do publicznej wiadomości ile są warte jednostki uczestnictwa funduszy, którymi zarządzają.
Zdecydowana większość TFI posiada w swojej ofercie szeroki wybór f. inwestycyjnych, których rodzaje i wynikające z tego strategie inwestowania odzwierciedlają odmienne potrzeby i skłonność do ryzyka pośród klientów. Zazwyczaj klienci, którzy chcą długoterminowo i systematycznie inwestować swoje pieniądze wybierają bardziej agresywnie inwestujące fundusze, np. akcji. Długoterminowe inwestycje w akcje są zazwyczaj korzystne dla klientów, niezależnie od tego, że przeciągu wielu lat inwestowania zdarzały się okresy dekoniunktury gospodarczej i bessy na giełdach. Jednak raz jeszcze należy podkreślić, że dotyczy to długoterminowego inwestowania na giełdach papierów wartościowych. Natomiast im krótszy okres inwestowania, tym zwykle skłonność inwestorów do ryzyka maleje, ponieważ w krótkim okresie istnieje duże prawdopodobieństwo spadku wartości akcji na giełdzie, przy czym odrabianie strat często może trwać wiele miesięcy. W przypadku krótkich inwestycji znacząco mniej ryzykowne będą tzw. fundusze inwestycyjne bezpieczne, które w zdecydowanie większym stopniu inwestują w krótkoterminowe obligacje i rynek pieniężny. Oczywiście także w przypadku f. inwestycyjnych sprawdza się reguła, że inwestycje mało ryzykowne zwykle przynoszą także umiarkowany lub niewielki zysk.
Czy fundusze są bezpieczne?
Należy jednak pamiętać, że (inaczej niż w przypadku lokat bankowych) oszczędności lokowane w funduszach inwestycyjnych nie są gwarantowane przez Skarb Państwa Rzeczypospolitej Polskiej. Również same TFI nie gwarantują realizacji założonych celów inwestycyjnych lub uzyskania określonej stopy zwrotu. Jeśli sprzedamy jednostki uczestnictwa taniej, niż je uprzednio kupiliśmy, oznacza to po prostu, że straciliśmy część pieniędzy. Także wzrost wartości posiadanych jednostek uczestnictwa jedynie o poziom nieprzekraczający inflacji z okresu inwestycji oznacza naszą stratę. Nie zarobimy także, jeśli wzrost wartości jednostek uczestnictwa (już po uwzględnieniu inflacji) nie przekroczy sumy opłat pobieranych przez TFI. Należy również wziąć pod uwagę, że część opłat ustalana jest jako odpowiedni odsetek od wpłacanej lub wypłacanej kwoty, który zazwyczaj znacząco maleje wraz ze wzrostem wartości inwestycji. (TFI pobierają jeszcze opłaty za zarządzanie oraz konwersję, czyli przenoszenie środków pomiędzy różnymi funduszami należącymi do tego samego towarzystwa.)
Utworzenie TFI wymaga zgody Komisji Nadzoru Finansowego, która następnie działalność towarzystwa nadzoruje. TFI zobowiązane jest zatrudniać co najmniej dwóch doradców inwestycyjnych do zarządzania funduszami inwestycyjnymi, a także jednego doradcę do czynności związanych z obrotem papierami wartościowymi.
TFI realizuje następujące zadania:
- TFI reprezentuje zarządzane przez siebie fundusze inwestycyjne
- Towarzystwo obsługuje uczestników prowadzonych przez siebie funduszy; zazwyczaj poprzez odrębną wyspecjalizowaną spółkę – agenta transferowego
- Towarzystwo prowadzi obsługę księgową funduszy
- Towarzystwo nadzoruje proces zarządzania funduszem i inwestowaniem jego środków
- TFI prowadzi sieć sprzedaży swoich f. inwestycyjnych.
Rodzaje funduszy
Poniżej przedstawiony jest podstawowy podział rodzajów funduszy prowadzonych przez TFI:
- ze względu na formę prawną (co określa Ustawa o funduszach inwestycyjnych) – fundusze inwestycyjne otwarte – FIO; specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte – SFIO oraz fundusze inwestycyjne zamknięte – FIZ
- ze względu na rodzaj polityki inwestycyjnej – np. fundusze akcji (agresywne); f. obligacji (papierów dłużnych); f. zrównoważone (mieszane); f. stabilnego wzrostu; f. rynku pieniężnego; f. nieruchomości; f. z ochroną kapitału.
Jak kupować i sprzedawać jednostki uczestnictwa
Zazwyczaj TFI sprzedają jednostki uczestnictwa swoich funduszy we własnych punktach sprzedaży (także online) i jednocześnie korzystają z pośredników, prowadząc sprzedaż poprzez oddziały banków (najczęściej tych, z którymi dane towarzystwo znajduje się w tej samej grupie kapitałowej) oraz poprzez biura maklerskie lub sieci pośredników finansowych. Jeśli jesteśmy zainteresowani funduszami tylko jednego określonego TFI, najwygodniej będzie kupować i umarzać jednostki uczestnictwa bez udziału pośredników, w punkcie obsługi klienta danego towarzystwa lub poprzez prowadzone przez nie konto online.
Dla osób inwestujących w różnego rodzaju fundusze inwestycyjne należące do różnych TFI najlepszym rozwiązaniem najprawdopodobniej będzie dokonywanie zakupu i sprzedaży jednostek uczestnictwa w jednym z banków, które prowadzą internetowe platformy inwestycyjne, np. Supermarket Funduszy Inwestycyjnych w mBanku lub Centrum Oszczędzania w Multibanku.
Jak inwestować w fundusze inwestycyjne
Podstawowe wyzwania dla uczestników funduszy są następujące: które TFI wybrać; kiedy i jakiego typu funduszy kupować jednostki uczestnictwa, a kiedy pozbywać się ich jednostek uczestnictwa oraz w jakich proporcjach jednocześnie inwestować środki w różne fundusze inwestycyjne lub subfundusze o odmiennej polityce inwestycyjnej.
Klient TFI powinien odpowiedzieć sobie także na pytanie, jak wiele czasu będzie chciał i mógł poświęcać na bieżącą analizę wydarzeń i informacji mających wpływ na rynki finansowe. Inwestować w fundusze inwestycyjne można bowiem aktywnie lub pasywnie. Pasywnym inwestowaniem będzie np. zakup jednostek uczestnictwa jednego lub kilku funduszy i trzymanie ich lub także stopniowe dokupywanie nowych jednostek, niezależnie od rynkowej koniunktury. Taka strategia inwestycyjna w długim, czyli co najmniej 5-letnim okresie zazwyczaj powinna zaowocować zyskiem.
Jednakże dużo lepszymi wynikami może zaowocować aktywne inwestowanie w fundusze inwestycyjne. Polega ono na zamianie jednostek uczestnictwa różnego rodzaju funduszy w zależności od zmian w koniunkturze na rynku. Przykładowo, jeśli spodziewamy się, że niebawem rozpocznie się długo wyczekiwana hossa na giełdzie możemy przenieść naszą inwestycję z funduszu pieniężnego do f. akcji. Natomiast jeśli przewidujemy, że rynek akcji niedługo się załamie i nastąpi bessa na giełdach, warto pomyśleć o wyjściu z funduszu akcji, f. zrównoważonego lub f. stabilnego wzrostu na rzecz bezpieczniejszego funduszu, np. f. obligacji.
Jak wybrać fundusz
Podstawowe czynniki wyboru:
Dotychczasowe wyniki inwestycyjne – są istotne w wyborze najlepszego w danej kategorii funduszu tylko w ograniczonym stopniu. Jednakże można stwierdzić, że im w dłuższym okresie, najlepiej kilkuletnim lub nawet dłuższym, dany fundusz inwestycyjny osiągał ponadprzeciętne wyniki inwestycyjne, tym większa jest szansa, że w kolejnych okresach także będzie sobie radził lepiej od należących do innych TFI funduszy tego samego typu.
Zmienność dotychczasowych wyników inwestycyjnych – jeśli określony fundusz (lub subfundusz) w dłuższym okresie cechował się wysoką zmiennością wyników inwestycyjnych, czyli np. w jednym kwartale notował wysoki wzrost, w następnych dwóch spadki, a w kolejnym kwartale umiarkowany wzrost, to taki fundusz wydaje się bardziej ryzykowny od należącego do innego TFI funduszu tego samego rodzaju z bardziej stabilnymi wynikami.
Opłaty, szczególnie wysokość opłaty za zarządzanie – przed wyborem najlepszego funduszu inwestycyjnego należy szczegółowo sprawdzić wszelkie pobierane przez ten fundusz opłaty. Możliwe, że wyższe od przeciętnej opłaty pobierane przez zarządzające danym funduszem TFI zniwelują spodziewane zyski z inwestycji w ten fundusz, nawet jeśli spodziewamy się, że będzie on generował wyższą od przeciętnej na rynku stopę zwrotu.
